Hội thảo diễn ra vào thời điểm Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) sắp chính thức có hiệu lực (tháng 7/2019). Nghiên cứu được thảo luận tại hội thảo kịp thời giúp các DN, tổ chức kinh tế tuân thủ quy định của pháp luật về trách nhiệm thực hiện các biện pháp phòng ngừa, phát hiện và xử lý tham nhũng trong tổ chức và hoạt động của DN thông qua xây dựng bộ quy tắc ứng xử, cơ chế kiểm soát nội bộ.

Sự kiện này là một trong các hoạt động trọng tâm của Sáng kiến Liêm chính giữa Doanh nghiệp và Chính phủ - GBII thuộc Đề án 12 được tài trợ thông qua Dự án vùng “Thúc đẩy Môi trường Kinh doanh Công bằng ở ASEAN”, do UNDP triển khai với sự hỗ trợ tài chính từ Quỹ Thịnh vượng Vương quốc Anh.

Kết quả nghiên cứu thu được từ 239 DN tham gia cuộc khảo sát và 40 DN tham gia vào các cuộc phỏng vấn sâu đã cho thấy một tỷ lệ lớn các DN còn hiểu chưa đúng hoặc chưa đầy đủ khái niệm kiểm soát nội bộ và quy tắc ứng xử. Cụ thể có nhiều DN cho rằng kiểm soát nội bộ chỉ đơn thuần là trách nhiệm của kiểm soát viên nội bộ chứ không phải là vấn đề quản trị DN. Trong số đó, chỉ có 50-60% DN cho thấy họ hiểu rõ về vấn đề này cũng như vai trò quan trọng của nó đối với phát triển bền vững của DN.

Theo nhóm nghiên cứu, có hai vấn đề quan trọng cần xem xét là một tỉ lệ lớn các DN đã vi phạm một số các quy định và việc chi trả chi phí không chính thức cho các cán bộ nhà nước dường như là một thông lệ kinh doanh phổ biến ở Việt Nam.

Để giải thích hay biện minh cho việc này, các DN đã đưa ra một số thách thức để đảm bảo việc tuân thủ các quy định pháp luật như gặp khó khăn trong việc áp dụng các quy định hoặc do các quy định pháp luật có sự chồng chéo, mâu thuẫn và thay đổi thường xuyên trong khi bản thân DN lại thiếu nhân lực chuyên trách để cập nhật, theo dõi sự thay đổi đó.

Ngoài ra, trong mối quan hệ giữa DN với các đối tác kinh doanh, các biện pháp không chính thức và làm ăn dựa trên mối quan hệ thân quen được sử dụng khá rộng rãi và chiếm tỷ trọng khá lớn. Mối quan hệ cá nhân, chi phí không chính thức được ngụy trang dưới nhiều hình thức khác nhau chiếm 25% - 30% trong trong các giao dịch kinh doanh.

1/3 số DN được hỏi cho biết họ không bao giờ áp dụng phương thức đấu thầu mua sắm cạnh tranh. Các hoạt động bất thường trong mua sắm, bán hàng đều chiếm một tỉ lệ không nhỏ trong các DN tham gia khảo sát và điều này được cho là nguy cơ tác động đáng kể tới tính liêm chính trong kinh doanh.

Đối với hoạt động mua sắm, các thực tiễn chưa tốt như “đặt hàng không theo nhu cầu”, “đặt hàng không đúng chất lượng”, “hồ sơ báo giá bị can thiệp làm mất tính khách quan” chiếm khoảng 10%.

Tương tự, trong hoạt động bán hàng, 11% - 16% DN tham gia khảo sát (tương đương 24% - 34% DN trả lời phiếu khảo sát) đã nhận ra các bất thường này một cách rõ ràng như “lập hóa đơn sai”, “Bán hàng không theo đúng chính sách của DN”, giao hàng không đúng như cam kết trong hợp đồng”.

Đáng báo động hơn là các bất thường trong quản lý nhân sự có khoảng 27% đến 38% người trả lời cho biết họ có biết các hoạt động như “thực hiện không đầy đủ các khoản phải nộp cho người lao động”, “Chưa tuân thủ pháp luật về lao động trong ký kết và thực hiện hợp đồng” và “tuyển dụng dựa phần lớn vào quen biết, quan hệ nhiều hơn là năng lực”.

Chia sẻ tại Hội thảo, TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VCCI nhấn mạnh: “Khi các hệ thống kiểm soát và tuân thủ của DN không được áp dụng hoặc không thực hiện đúng chức năng thì các hành vi xấu dễ có cơ hội nảy sinh trong các công ty và vượt ra ngoài biên giới thông qua các chuỗi cung ứng, đầu tư thương mại toàn cầu. Sự lãnh đạo đúng đắn các hệ thống tuân thủ kiểm soát rủi ro tham nhũng và việc quản trị, giám sát bằng quy định rõ ràng là những yếu tố quan trọng xây dựng liêm chính DN.”

Ông Gareth Ward, Đại sứ Anh tại Việt Nam cho rằng, với các nỗ lực từ phía Chính phủ, cụ thể Luật Phòng, chống tham nhũng sắp tới có hiệu lực, sẽ tạo đà thúc đẩy cộng đồng DN tuân thủ và thể hiện rõ cam kết xây dựng văn hóa kinh doanh liêm chính. Tuy nhiên, để có thể thực hiện một chương trình liêm chính DN hiệu quả thì cần có sự hợp tác tham gia của các bên liên quan không chỉ từ phía cơ quan Chính phủ mà còn có sự tham gia của DN, tổ chức xã hội.

Luật Phòng, chống tham nhũng sửa đổi sẽ có hiệu lực từ 1/7/2019, phạm vi điều chỉnh đã mở rộng sang khu vực ngoài nhà nước. Vì vậy, nghiên cứu được thảo luận tại hội thảo đang được kỳ vọng sẽ giúp các DN, tổ chức kinh tế tuân thủ quy định về trách nhiệm thực hiện các biện pháp phòng ngừa, phát hiện và xử lý tham nhũng trong tổ chức và hoạt động của DN.