Thay đổi lớn từ thị trường khổng lồ

Việt Nam hiện là nước xếp thứ 15 trên thế giới về xuất khẩu nông sản. Trong đó, Trung Quốc hiện là thị trường xuất khẩu nông sản lớn nhất của Việt Nam. Đến nay, mỗi năm có khoảng 81% sản lượng nông sản của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc với kim ngạch nhập khẩu lên tới 2,53 tỷ đô-la Mỹ.

Từng đoàn xe nông sản xếp hàng chờ thông quan qua cửa khẩu Tân Thanh (Lạng Sơn) để xuất sang Trung Quốc

Từ năm 1990, khi hoạt động xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Trung Quốc diễn ra, Trung Quốc luôn được đánh giá là thị trường dễ tính. Nông dân Việt Nam sản xuất cái gì, với chất lượng ra sao đều có thể bán được, thậm chí bán với sản lượng lớn. Đây cũng là nguyên nhân để không ít vùng trồng nông sản Việt Nam nhiều năm nay duy trì thói quen sản xuất đại trà với tư duy manh mún, nhỏ lẻ. Người nông dân mạnh ai nấy làm, hầu như không mấy quan tâm đến những thuật ngữ như: Rào cản kỹ thuật, truy xuất nguồn gốc, thông tin sản xuất…

Đến mùa thu hoạch, từng đoàn xe nối đuôi nhau chở nông sản lên biên giới. Nhiều mặt hàng được nông dân đem đi xuất khẩu với cách thức khá thô sơ: Dưa hấu lót rơm, mít để trần không bao gói, vải để cả chùm, cả lá… May thì hàng đi trót lọt, chuyến nào phía bên kia biên giới từ chối, nông sản đành đổ đi hoặc quay lại thị trường trong nước bán với giá bèo…

Cuối năm 2018, cùng với chiến lược tăng cường sản xuất trong nước; Trung Quốc có thêm những chính sách siết chặt nhập khẩu nông sản, tập trung nhập khẩu chính ngạch. Thị trường này bắt đầu cảnh báo về những rào cản kỹ thuật sẽ áp dụng. Cụ thể như, nông sản phải đăng ký thông tin nhà xưởng, nhà vườn, ghi nhãn bao bì, đóng gói chỉnh chu trước khi xuất khẩu vào thị trường này.

Với những thay đổi mạnh mẽ về chính sách xuất nhập khẩu, Trung Quốc từ một thị trường được cho là dễ tính bỗng trở nên đầy thách thức với nông sản xuất khẩu của Việt Nam.

Biến thách thức thành cơ hội

Theo ông Nguyễn Quý Dương – Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam): Ngay khi biết thông tin Trung Quốc sẽ có những thay đổi trong chính sách nhập khẩu, tháng 5/2018, Cục Bảo vệ thực vật đã có thông báo đến các tỉnh có nhiều vùng trồng lớn; yêu cầu các Chi cục bảo vệ thực vật phối hợp cùng người nông dân ghi chép các thông tin về sản lượng, diện tích, loại thuốc bảo vệ thực vật đã sử dụng, thời gian cách ly… Đến nay, Cục Bảo vệ thực vật đã cấp hơn 1.200 mã số vùng trồng, trên 1.300 mã số cho cơ sở đóng gói.

Hiện Trung Quốc chưa làm chặt như các thị trường khác, chủ yếu vẫn để Việt Nam tự cấp mã số vùng trồng (địa điểm, diện tích, thuốc bảo vệ thực vật sử dụng, thời gian cách ly) và gửi thông tin sang cho phía bên đơn vị nhập khẩu. Tuy nhiên, đây chỉ là bước đầu, chắc chắn thời gian tới, Trung Quốc sẽ cử chuyên gia sang những vùng trồng lớn, kiểm tra xem kết quả có như Việt Nam thông tin? Nói cách khác, để tiếp tục xuất khẩu vào thị trường này, người sản xuất, doanh nghiệp xuất khẩu nông sản bắt buộc phải đáp ứng được yêu cầu mới của Trung Quốc về truy xuất nguồn gốc, kiểm dịch thực vật.

Thực tế, mấy năm trở lại đây, xoài (Sơn La), vải (Bắc Giang)… đã và đang xuất khẩu rất tốt vào Trung Quốc và các thị trường khó tính khác, theo con đường chính ngạch. Đây là minh chứng cho thấy, nếu tích cực thay đổi, tư duy, cách làm… Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng được yêu cầu nhập khẩu chính ngạch của thị trường có tới 1,4 tỷ dân này.

Về lâu dài, đây còn là hướng đi để Việt Nam tổ chức ngành hàng theo quy định của nền thương mại hiện đại; loại bỏ tư duy manh mún, nhỏ lẻ, tự phát - vừa tốt cho người sản xuất, người tiêu dùng trong nước vì có được quy trình sản xuất an toàn, vừa có được những sản phẩm nông sản chất lượng cao với giá bán tốt nhất.