Sau gần 10 năm triển khai thực hiện, với sự chỉ đạo sát sao của Thủ tướng Chính phủ, sự phối hợp chặt chẽ của các Bộ, ngành và các địa phương cả nước, Đề án “Phát triển giống cây nông lâm nghiệp, giống vật nuôi và giống thủy sản đến năm 2020” đã đạt được nhiều kết quả, góp phần quan trọng trong tăng trưởng ngành, nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập cho nông dân.

Theo đó, hệ thống nguồn gen cây trồng, vật nuôi tiếp tục được duy trì, lưu giữ và đánh giá; đây là nguồn vật liệu vô cùng quan trọng, phục vụ công tác nghiên cứu, chọn tạo giống trong trước mắt và lâu dài. Cạnh đó, nhiều giống cây trồng, vật nuôi mới được chọn tạo hoặc nhập nội; những giống có ưu thế đã được áp dụng trên diện rộng, góp phần tăng năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất và sức cạnh tranh sản phẩm. Một lượng lớn giống gốc, giống siêu nguyên chủng, giống đầu dòng, giống bố mẹ hạt lai… sản xuất ra từ các dự án đã được doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tiếp nhận để nhân các cấp giống tiếp theo, cung cấp cho sản xuất đại trà. Các dự án trồng trọt đã sản xuất hàng chục ngàn tấn hạt giống gốc, giống siêu nguyên chủng; hàng trăm triệu củ giống, hom giống đầu dòng… Đó là nguồn giống để các thành phần kinh tế nhân các cấp giống tiếp theo phục vụ sản xuất.

Đề án Phát triển giống: Vẫn chưa tạo ra quả đấm thép

Ông Nguyễn Văn Việt - Vụ trưởng Vụ Kế hoạch (Bộ NN&PTNT) – đánh giá, tỷ lệ sử dụng giống cấp tiến bộ kỹ thuật hoặc tương đương trong sản xuất một số cây trồng, vật nuôi đạt hoặc vượt mục tiêu đề ra (70%). Trong giai đoạn 2010-2018, gần 1.000 giống cây trồng, vật nuôi mới được đưa vào sản xuất; nhờ vậy, năng suất nhiều cây trồng, vật nuôi tăng vượt mục tiêu Đề án (15%). Năng suất sinh khối trong trồng rừng kinh tế tăng 50%. Trọng lượng lợn xuất chuồng tăng 32%; năng suất sữa tăng 200 – 300 kg/con/chu kỳ. Đã thu hút mạnh mẽ các thành phần kinh tế tham gia sản xuất giống, hàng năm, các doanh nghiệp và hộ dân đầu tư hàng trăm ngàn tỷ đồng để sản xuất giống cây trồng, vật nuôi.

Bên cạnh những kết quả đạt được, ông Nguyễn Văn Việt cho hay, công tác nghiên cứu, chọn tạo giống mới chủ yếu tập trung vào những cây trồng, vật nuôi ngắn ngày, sinh trưởng nhanh; một số giống mới được công nhận nhưng chưa được sử dụng rộng trong sản xuất. Đáng chú ý, trong trồng trọt, mới chủ yếu tập trung chọn tạo giống lúa, ngô… vì vậy, từ 2010-2018, trong tổng số 248 giống được công nhận chính thức, có 80,6% là giống lúa và giống ngô. Chọn giống các loại rau ăn lá, điều, một số loại cây ăn quả… còn chưa được quan tâm; cây hồ tiêu 10 năm qua chưa có giống mới được công nhận. Tỷ lệ sử dụng giống tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất một số cây trồng, vật nuôi chưa đạt mục tiêu đề ra; các địa phương còn tồn tại hiện tượng người sản xuất sử dụng giống cây trồng, vật nuôi chưa đúng quy chuẩn kỹ thuật. Các thành phần kinh tế còn ít đầu tư nghiên cứu chọn tạo giống.

Nguyên nhân do công tác nghiên cứu chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi ngắn ngày tốn ít thời gian, nhanh có kết quả và lợi nhuận nên thu hút các doanh nghiệp, tổ chức cá nhân tham gia. Hệ thống sản xuất giống cây trồng, vật nuôi hiện nay chưa đủ sức sản xuất giống đáp ứng nhu cầu thực tiến đòi hòi. Cơ chế, chính sách chưa thực sự thu hút các thành phần kinh tế trong và ngoài nước.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường, kết quả đạt được nêu trên là do Việt Nam đã chỉ đạo cơ bản hoàn thiện thành công hệ thống thủy lợi, tưới tiêu. Cạnh đó, Việt Nam có được hệ thống khuyến nông hoạt động hiệu quả, xuyên suốt, khoa học từ Trung ương đến địa phương. Tuy nhiên, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cũng thẳng thắn cho rằng, Đề án phát triển giống vẫn còn những tồn tại, hạn chế cần phải khắc phục, hoàn thiện trong giai đoạn mới. Đó là việc thích ứng với thị trường chưa được cao, vẫn tập trung quá nhiều vào các giống lúa, trong khi rất nhiều giống khác như rau, khoai tây, hoa… vẫn phải đi nhập khẩu rất lớn. Việc kêu gọi, huy động doanh nghiệp chưa đạt như mong đợi. Việc hội nhập chưa thực sự chủ động tìm hiểu, đánh giá, phân tích nhu cầu, thế mạnh thị trường thế giới. Vai trò quản lí của nhà nước và cấp cơ sở chưa đáp ứng được yêu cầu. Vai trò của doanh nghiệp, hiệp hội chưa được coi trọng và trở thành nhân tố quyết định. Đầu tư công chưa đến tầm và chưa tạo được ra đột phá nhất là vào các mũi trọng điểm định hướng phát triển các loại giống. Chưa tạo ra quả đấm thép trong công tác phát triển giống. “Thị trường là mệnh lệnh của sản xuất, giờ thị trường thay đổi rất lớn rồi, cứ khư khư ôm cơ cấu cũ, ôm lúa, ôm lợn là chết hết. Tôi lấy ví dụ, Ninh Thuận, Bình Thuận giờ phải hướng tới nền nông nghiệp sa mạc, đồng bằng sông Cửu Long gắn với nuôi trồng thủy sản nước mặn nước lợ, Tây Bắc phải theo hướng cây ăn quả, cây dược liệu chứ không phải là ngô nữa. Để thực hiện được mục tiêu này thì khâu giống luôn luôn phải đi trước một vài bước”- Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh.

Bộ trưởng cho biết, tới đây, Bộ NN&PTNT sẽ tiếp tục xây dựng và đề xuất Chính phủ ban hành Đề án phát triển giống nông nghiệp giai đoạn mới, trong đó tập trung xuyên suốt xung quanh 3 trục kinh tế ngành lớn là lâm nghiệp, thủy sản và nông nghiệp. Tuy nhiên, Đề án mới cần phải được gắn chặt với yếu tố thị trường.