Một loạt vụ việc liên quan đến tác động chính sách đã được ghi nhận trong nhiều năm qua và sự kiện Chính phủ Ấn Độ quyết định chấm dứt hợp tác với Quỹ Bloomberg rất đáng để lưu tâm.

Khi 370 máy thở bị đắp chiếu

Được biết, ngay sau khi nhận được một "khoản tài trợ lớn" từ Quỹ ​​chống thuốc lá Bloomberg (theo thông tin từ tạp chí The Manila Standard), Bộ Y tế và Ủy ban Công vụ Philippines đã ban hành Thông tư Liên ngành số 2010-01 trong đó quy định cấm mọi hoạt động kết nối giữa chính phủ với ngành công nghiệp thuốc lá, bao gồm cả việc nhận các khoản tài trợ, kể cả những chiếc máy thở trong tình trạng dịch bệnh khẩn cấp. Chính vì Thông tư này mà 370 máy thở đã bị để trong kho kể từ năm 2020 tới nay, đến mức bị hư hỏng, lý do là vì loạt thiết bị này… được hỗ trợ bởi các công ty thuốc lá.

Một hội nghị tập huấn về phòng chống tác hại của thuốc lá

Nếu được đưa đến bệnh viện thay vì đắp chiếu trong kho, những chiếc máy thở này đã có thể cứu được rất nhiều sinh mạng tại Cagayan De Oro – một trong những khu vực có số trường hợp mắc bệnh Covid cao nhất Philipines trong thời gian qua.

Không chỉ là máy thở, Bộ Y tế Philippines cũng đã viện vào đó để từ chối các doanh nghiệp thuốc lá được tiếp cận với vắc-xin phòng ngừa COVID-19 do chính phủ nhập khẩu để triển khai chương trình tiêm chủng dành cho nhân viên của họ.

Những quyết định này khiến Bộ Y tế cùng chính phủ Philippines bị chỉ trích kịch liệt kèm theo đó là mức độ hoài nghi về sự can thiệp của Quỹ Bloomberg và các tổ chức trực thuộc đối với vấn đề sức khỏe cộng đồng càng tăng cao.

Sự việc diễn ra ở Philippines không phải là trường hợp cá biệt. Tại nhiều quốc gia trên thế giới, tình trạng tương tự cũng được ghi nhận. Hoạt động của các quỹ tài trợ của Bloomberg cũng cho thấy đang có những dấu hiệu can thiệp vào chính sách của chính phủ nhằm đưa ra các quyết định cấm đoán cực đoan đối với các sản phẩm thuốc lá không khói. Liban, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Thái Lan đã và đang nhận tài trợ từ Quỹ Bloomberg và đổi lại là những lệnh cấm các sản phẩm thay thế không khói thuốc.

Có rất nhiều các tổ chức phòng chống thuốc lá được Quỹ Bloomberg tài trợ và hoạt động rộng khắp trên thế giới, có thể kể đến những tổ chức như HealthBridge Canada, Campaign for Tobacco-Free Kids (CTFK), Vital Strategies, The Union, SEATCA… và đặc biệt có ảnh hưởng tại các nước đang phát triển, các nền kinh tế mới nổi từ khu vực Đông Nam Á đến châu Phi và Mỹ Latinh.

Cần tuyên truyền trên tinh thần thượng tôn pháp luật

Trường hợp của Philipines hay các quốc gia có biểu hiện thay đổi chính sách một cách bất minh sau những mối quan hệ tài trợ - nhận tài trợ có thể tạo thành tiền lệ xấu trong xây dựng chính sách. Trong những tổ chức phòng chống thuốc lá kể trên, CTFK là tổ chức đặc biệt năng nổ trong việc tập trung vào những chiến dịch tuyên truyền bảo vệ trẻ em khỏi tác động của khói thuốc lá, ngăn chặn tối đa nguy cơ trẻ trở thành thế hệ người dùng mới. Đường lối này được ủng hộ tuyệt đối, kể cả với các công ty sản xuất thuốc lá. Tuy nhiên, việc tuyên truyền tác hại thuốc lá cần tách biệt hoàn toàn với đề xuất cấm các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nói chung.

Thuốc lá vẫn là ngành hàng kinh doanh hợp pháp. Do vậy những sản phẩm thuốc lá không khói (hay còn gọi thuốc lá thế hệ mới) nhưng thuộc định nghĩa của Luật phòng, chống tác hại thuốc lá như thuốc lá làm nóng thì cần phải được áp dụng theo luật hiện hành. Chính phủ cũng đã ba lần đề xuất các cơ quan bộ ngành đưa ra phương án quản lý để tăng cường phòng chống buôn lậu. Do vậy việc đề xuất cấm các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, kể cả thuốc lá làm nóng của CTFK có thể đang là một trong những nguyên nhân gây ra tranh luận giữa các bộ ngành, dẫn đến sự trì hoãn trong việc quản lý. Do vậy, gần 4 năm qua, vẫn chưa thể có khung hành lang pháp lý cho thuốc lá thế hệ mới kể cả sản phẩm thuốc lá làm nóng vốn dĩ đã nằm dưới luật, dẫn tới sự bành trướng của thị trường buôn lậu và nguy hiểm hơn là những nguồn hàng phi pháp này hiện đang tác động đến giới trẻ. Đây vốn dĩ là điều mà chính các tổ chức chống thuốc lá như CTFK cũng không muốn nhưng thực tế đã diễn ra.

Đến nay, các tổ chức chống thuốc lá vẫn luôn khẳng định các công ty thuốc lá đang nhắm vào giới trẻ, tấn công học đường trong khi thực tế chỉ có giới buôn bán hàng nhập lậu đứng sau và không ngừng thu lợi bất chính. Bởi thực tế chưa có bất kỳ doanh nghiệp nào được phép thương mại thuốc lá thế hệ mới và vì vậy hoàn toàn không thể xúc tiến bất kỳ hoạt động nào để gọi là “nhắm vào giới trẻ”.

Xét về góc độ khoa học, những tác động ngoại ý đến từ các sản phẩm thuốc lá không khói về bản chất hiện vẫn đang được các tổ chức y tế trên toàn cầu theo dõi, giám sát. Tuy nhiên, đã có rất nhiều nghiên cứu khoa học liên quan đến sản phẩm này được thực hiện nhằm đo lường, đánh giá khả năng giảm thiểu tác hại của những sản phẩm này. Ví dụ, các nghiên cứu đến từ Cục Quản lý dược và Thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) hay thậm chí Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đến nay đều đồng thuận rằng không có phản ứng cháy diễn ra đối với các loại thuốc lá không khói, trong đó có thuốc lá làm nóng. Chính vì loại bỏ được quá trình đốt cháy nên hàm lượng các hóa chất gây hại có trong khí hơi aerosol của những sản phẩm không khói đã giảm thiểu đáng kể. Những sở cứ khoa học này cần được công khai đầy đủ, minh bạch đến với cộng đồng cũng như các cơ quan y tế thay cho việc áp đặt những định kiến cực đoan về những sản phẩm mới như thuốc lá điện tử hay thuốc lá làm nóng.

Tại Ấn Độ, sau khi các cơ quan giám sát trong nước bày tỏ quan ngại về sự chi phối của Quỹ Bloomberg lên chính sách quốc gia, chính phủ nước này đã chấm dứt quan hệ hợp tác với Quỹ Bloomberg. Đây cũng là sự cảnh báo đến cho các chính phủ cần tỉnh táo trước những chính sách chống thuốc lá cực đoan theo đường lối duy ý chí, nhằm tránh sự can thiệp, chi phối vào ngành lập pháp của quốc gia, bao gồm cả chính sách kiểm soát thuốc lá theo hướng lợi bất cập hại.